فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                     صفحه

- مقدمه   1

- مفهوم شبكه شهری           2

- سیستم شبكه شهری           4

- مفهوم نظام شهری            6

- سلسله مراتب شهری و شاخص های موثر بر آن 7

- الگوهای نظام شهری         9

- عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری 21

- انواع شبكه شهری            31

- مروری بر شبكه شهری ایران          32

- اشكال شبكه شهری در ایران و علل پیدایش آن   36

- سخن پایانی        38

- فهرست منابع فارسی و انگلیسی        40

-           مقدمه

اهمیت شبكه شهری در جغرافیای سیاسی و اقتصادی و به طور كلی پویش شهرنشینی یك منطقه به حدی است كه نیاز به تاكیدی خاص در این زمینه نیست. شبكه شهری هم به مفهوم فضایی آن یعنی نحوه استقرار و توزیع شهرهای مختلف (از نظر اندازه، جمعیت و غیره) و هم به مفهوم اقتصادی آن یعنی نظام مبادله و داد و ستد بین شهرها بر اساس عملكردهای پایه ای آنها هم حاصل و هم علت بسیاری از مسائل و پدیده های شهرنشینی معاصر است. (اعتماد، گیتی و دیگران- «شهرنشینی در ایران» - 1363- ص 149)

علیرغم اینكه شهرنشینی در جهان سابقه چند هزار ساله دارد، لیكن شهرنشینی معاصر مولود انقلاب صنعتی است. انقلاب صنعتی تمدنی است كه وابستگی به زمین نداشته و اساسا به قابلیت های مغز انسانها وابستگی داشت.

ناگفته پیداست كه نوآوری صنعتی در درون یك نظام فئودالی امكان بارور شدن نداشت و تنها در داخل یك نظام بورژواری امكان شكوفایی تمدن صنعتی فراهم شد (بورژواها یا صاحبان حرف و پیشه وران طبقه‌ای بودند كه پایگاه اقتصادی شان در تولیدات غیر كشاورزی بوده و به فعالیت هایی چون تجارت و خدمات و .. می پرداختند) در واقع انقلاب صنعتی از پیوند تاریخی صاحبان مغز (تكنوكرات‌ها) و صاحبان سرمایه (بورژواها) كه ساكن شهرها بودند به وقوع پیوست. با توجه به مكانیزمی كه انقلاب صنعتی در زمینه انباشت سرمایه و فرآوری محصولات خام و سرعت تولید محصولات به وجود آورد نیاز به نیروی كار عظیمی داشت كه این نیرو صرفاً در شهرها كه مركز تجمع جمعیت بودند فراهم گردیده و كم كم ارتباط مستقیمی بین روند صنعتی شدن و توسعه شهرنشینی به وجود آمد. البته این روند عمدتاً در كشورهای توسعه یافته مصداق می یابد به این معنا كه در این كشورها توسعه شهرنشینی همزمان با توسعه صنعتی شدن اتفاق افتاده لیكن در كشورهای در حال توسعه شهرنشینی به عنوان یك پدیده برونزا و بر پایه رشد خدمات شكل گرفته است. در واقع شهرنشینی معاصر در كشورهای در حال توسعه به هیچ وجه ادامه شهرنشینی تاریخی این كشورها نیست بلكه پویشی  است كه از خارج تحمیل شده و محصول روابط اقتصادی و اجتماعی این كشورها با كشورهای توسعه یافته صنعتی است. (عظیمی، ناصر- «پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری»- 1381- ص 40)

به رغم تفاوت های بسیاری كه در شكل و شیوه این پویش در نقاط مختلف و در اقتصادهای گوناگون جهان مشاهده شده، شهرنشینی در طول 150 سال اخیر در همه جای جهان سیر صعودی داشته و شبكه ای از شهرهای جهانی، قاره ای، ملی و ناحیه ای را ایجاد نموده است. شناخت چگونگی این شبكه عظیم انواع آن و عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری و مسائل دیگر محورهای این پژوهش را تشكیل می دهد.